Mae ‘Darlith Yr Athro Mmaa’, a draddodir i ddarlithfa orlawn, yn ymdrin ag arferion, meddylfryd a diwylliant y ddynol ryw. Ond morgrug gwynion yw’r Athro a’r gynulleidfa gyfan; mae’r stori wedi ei gosod mewn twmpath ohonynt.

Mae’n anorfod bod ymgais Themerson i ddeall dyn trwy archwilio sut y byddai pryfaid wedi eu gweld a’u deall yn ddoniol. Does gan forgrug gwynion mo’r gallu i weld, dim ond synnwyr arogli; dim ond trwy eu perspectif pryfetol ar y byd y maent yn gallu egluro eu hamgylchfyd a’u bywydau. Datgela olygfa glo y nofel yr hyn mae’r morgrug gwynion wedi bod yn ymchwilio iddo a’r hyn sydd wedi digwydd i’w twmpath, gan roi tro eironig i’r stori.

Ond mae gan y nofel hon lawer mwy i’w gynnig. Mae arbenigedd a greddf Themerson i barodïo iaith a method ysgolheictod, a moesau a ffyrdd y byd academaidd, yn creu arolwg comig a didrugaredd o agweddau athronyddol. Mae’n gwawdio crefydd, iaith, rhesymeg, ysgolheictod, wrth i feddylwyr pryfetol gydag enwau amheus o gyfarwydd sgrialu ar hyd tudalenau’r nofel. Dadlennir mor hurt yw cymaint o ffyrdd dogmataidd a chul o feddwl. Yr unig lwybr sy’n llwyddo i ennill parch yr awdur yw lluosogaeth syniadau. Gellir deal i’r dim pam y bu i Bertrand Russell ddisgrifio’r nofel hon fel efengyl defnyddiol i amheuwyr.

Mae ‘Darlith Yr Athro Mmaa’ yn nhraddodiad dychanu athronyddol, yn null Voltaire a Swift, ac yn enghraifft anarferol o ryddiaith ysgafn a dofn ar yr un pryd, y gellir ei mwynhau ar nifer o lefelau.